چگونه با والدین مستبد و سمی کنار بیاییم؟
پدر و مادر و نحوه فرزند پروری آنان تاثیر بسیار زیادی در شکل گیری شخصیت فرزندان دارد. بنابراین بد رفتاری پدر و مادر می تواند باعث آسیب به شخصیت فرزندان می شود، این مقاله به بررسی رفتار والدین می پردازد، بنابراین این مقاله را از دست ندهید.
دسته بندی های متنوعی از شیوه های فرزند پروری ارائه شده که شیوه فرزند پروری سهل گیرانه، مقتدرانه و مستبدانه، سه سبک رایج فرزند پروری است که توسط باومریند (1971) ارائه شده اند.
این دسته بندی ها بر اساس پاسخگو بودن والدین و قانونمندی آن ها رائه شده است.
پاسخگو بودن به این معنی است که آن ها به تفاوت های بین فردی بچه ها و نیازهای رشدی متفاوت آن ها، حساس هستند.
قانونمندی هم به این معنی است که والدین محدودیت و قوانینی برای رفتار فرزندانشان ایجاد کنند و در صورت تخلف از این قوانین، با آن ها قاطعانه برخورد کنند.
سبک های فرزند پروری
این ویژگی سه سبک فرزند پروری را ایجاد نموده است:
- والدین مقتدر که دارای بالاترین سطح از پاسخگو بودن و سطوح بالایی از قانونمندی و انضباط هستند.
سبک فرزند پروری مقتدرانه، ایده آل ترین شیوه فرزند پروری است. والدین مقتدر دارای ویژگی هایی از جمله: انتظارات واضح، محدودیت منطقی و سطوح بالایی از گرمی و حمایت از نیازهای رشدی کودکان، هستند.
- والدین سهل گیر که ترکیبی از پاسخگو بودن بالا و قانونمندی پایین را به کار می برند.
این والدین روابط عاطفی بسیار شدیدی با فرزندان خود دارند و در عین حال کنترل کمی بر رفتار آن ها اعمال می کنند. این والدین اگرچه در اغلب اوقات روابط بدی با فرزندانشان ندارند، ولی نظم و قانونی هم برای فرزندانشان ایجاد نمی کنند. بنابراین می توان گفت که این والدین نقش جدی و پررنگی در تعلیم و تربیت فرزندانشان ندارند.
- والدین مستبد که دارای سطوح پایینی از پاسخگو بودن هستند و در مقابل قانونمندی بالایی را ارائه می دهند.
چنین والدینی، قوانین سخت و غیر منطقی برای رفتار فرزندان خود فراهم می کنند. آن ها انتظار دارند فرزندانشان بدون چون و چرا دستوراتشان را اجرا کنند و در صورت عدم اطاعت، تنبیه سختی برای آن ها فراهم می کنند. به طور کلی این والدین روابط ضعیفی با فرزندانشان دارند و روابط عاطفی کمی با آن ها برقرار می کنند.
سبک فرزند پروری مستبدانه
می تواند آسیب های زیادی را به فرزندان وارد کند. در واقع بیشتر مشکلات کودکان ناشی از سبک فرزند پروری ناکارآمد والدین است.
انعطاف ناپذیر بودن والدین و سفت و سخت بودن آن ها و طرد دائمی فرزندان و بی تفاوت بودن نسبت به نیازهای عاطفی و روانی آن ها می تواند منجر به مشکلات روانی مختلف در کودکان شود و سبب شود که کودکان در زندگی آینده خود با مشکلات بسیاری مواجه شوند. اینگونه والدین که به عنوان والدین سمی شناخته می شوند با ایجاد فضای سمی در خانواده، باعث صدمات بلند مدت عاطفی، روانی و ذهنی بر کودکانشان می شوند.
مشکلاتی مثل افسردگی، از دست دادن اعتماد به نفس و عزت نفس، احساس بی ارزش بودن، تکانشی و پرخاشگری، اضطراب و استرس مداوم، افت تحصیلی و غیره از جمله پیامدهای شیوه فرزند پروری مستبدانه می باشد.
خصوصیات والدین مستبد و سمی
کنترل گری بیش از حد
والدین سمی کنترل بسیار زیادی روی فرزندانشان اعمال می کنند و تلاش می کنند که از ریز جزئیات فعالیت های او آگاه باشند، اینگونه والدین هیچ گونه آزادی عملی به فرزندانشان نمی دهند و به دلیل اینکه مبادا فرزندشان دست از پا خطا کند مدام او را تحت نظر قرار دارند، فعالیت های فرزندشان را بسیار محدود می کنند و در هر زمینه ای برای او تعیین تکلیف می کنند.
عدم ابراز محبت
کودک بیش از هر چیز به دریافت محبت کلامی و غیر کلامی از طرف پدرو مادر خود نیازمند است و اگر چنین محبتی را از والدین خود دریافت نکند به شدت احساس تنهایی و بی ارزش بودن می کند. او با خود می گوید که وقتی نزدیک ترین اشخاص من یعنی پدر و مادر، من را دوست ندارند قطعا من فرد دوست داشتنی نیستم و بسیار بی ارزشم، این کودک در برقراری ارتباط با دیگران نیز دچار مشکل می شود.
عدم همدلی و درک
والدین مستبد و سمی از توانایی درک و همدلی برقرار نیستند. آن ها معمولا نمی توانند احساسات فرزندانشان را درک کنند و همه چیز را از دریچه دیدگاه خودشان می نگرند. به همین دلیل چنین والدینی نسبت به نیازهای فرزندانشان بی تفاوت هستند و تنها نیازهای خود را در نظر می گیرند.
تکانشی بودن
والدین مستبد کنترلی روی رفتار خود ندارند، در لحظه و بدون اینکه به عواقب کار و رفتار خود فکر کنند، نسبت به رفتارهای فرزندشان واکنش نشان می دهند.
بد دهنی
چگونه صحبت کردن با فرزندان بسیار مهم است. نیاز است که پدر و مادر نسبت به کلماتی که به زبان می آورند حساس باشند و حتی در حین عصبانیت و تنبیه فرزندان مواظب باشند که به فرزندشان بی احترامی نکنند و شخصیت او را زیر سوال نبرند، اما متاسفانه والدین سمی نسبت به کلماتی که به زبان می آورند بسیار بی توجه هستند و در حین عصبانیت ممکن است کلمات رکیکی را نثار فرزندانشان کنند و شخصیت او را زیر سوال ببرند. جملاتی مثل تو خیلی بی عرضه هستی، تو یک بچه احمق هستی، تو لیاقت محبت و توجه رو نداری، از جمله جملات مورد استفاده از جانب والدین سمی است.
ایراد گیری
از آنجایی که چنین والدینی مدام فرزندان خود را کنترل می کنند و معتقد هستند که اگر لحظه ای از فرزندشان غافل شوند حتما او خرابکاری می کند طبیعتا هیچکدام از رفتارها و کارهای فرزندشان را قبول ندارند و مدام از او ایراد می گیرند. در واقع این والدین هیچگاه از فرزندشان رضایت ندارند.
مقایسه گری
چنین والدینی مدام فرزندشان را با دیگر فرزندان مقایسه می کنند و معتقد هستند که فرزند دیگران، در بسیاری از زمینه ها از فرزندشان بهتر است. این والدین با زخم زدن مداوم و مقایسه گری بیش از حد اعتماد به نفس را از کودک خود می گیرند و باعث ایجاد حس خود کم بینی در فرزندانشان می شوند.
انتظارات غیر واقعی
اینگونه والدین انتظارات غیر واقعی نسبت به فرزندان خود دارند و بدون توجه به شرایطی که برای فرزندشان محیا کرده اند انتظار دارند که کودکشان بهترین عملکرد را داشته باشد و در همه زمینه ها عالی باشد. در واقع می توان گفت که اینگونه والدین هیچگاه از فرزند خود و عملکردش راضی نیستند و مدام به او سرکوفت می زنند.
عدم آزادی بیان و ابراز احساسات
صحبت کردن در مورد نیازها و خواسته ها و بیان احساسات مثبت و منفی در حضور چنین والدینی قدغن است و نوعی گستاخی محسوب می شود. از نظر والدین مستبد پسر نباید گریه کند، دختر نباید بلند بخندد، دختر نباید عاشق شود و غیره.
اگر فرزندشان بگوید که نیاز به تنهایی دارد و یا نیاز دارد که ساعاتی را با دوستانش بگذراند، حرف گستاخانه ای زده است و به پدر و مادرش بی احترامی کرده است و همین امر باعث می شود که برخورد جدی با او شود.
دنبال کردن رویاها توسط فرزند
بسیاری از این والدین در زندگی گذشته خود ناکامی های زیادی را تجربه کرده اند و به خواسته های خود نرسیده اند به همین دلیل در زندگی فعلی شان به این دلیل که خودشان را مالک فرزندشان می دانند و معتقدند که فرزندشان باید طبق نظر و خواسته آن ها عمل کند، سعی می کنند نظرشان را به فرزندشان تحمیل کنند و شرایطی را فراهم کنند که فرزندشان آن ها را به رویایشان برساند، در بسیاری از موارد آن ها تصور می کنند که به فرزند خودشان لطف می کنند.
مثلا اگر از آن ها سوال شود که چرا فرزندت را مجبور به این کار می کنی، می گویند که من او قدر نشناس است من برایش شرایطی را فراهم کرده ام که هیچگاه خودم آن شرایط را نداشته ام و آرزویش را داشته ام، اگر من چنین شرایطی داشتم حتما فرد موفق می شدم. چنین والدی به نظر فرزندش اهمیتی نمی دهد و به دنبال رسیدن به رویاهای خودش است.
در مقابل والدینی هستند که چون در کودکی مورد آزار و اذیت والدین خود قرار گرفته اند، معتقدند که خودشان نیز باید به همین صورت با فرزندشان برخورد کنند، چون خودشان در زندگی به چیزی که می خواستند نرسیده اند، بنابراین فرزندشان نیز نباید زندگی راحتی داشته باشد، توجیه شان این است که با این کار فرزندشان محکم و قوی بار می آورند و لوس نمی شود.
تنبیه جسمی
کتک زدن و آزارگری جسمی نیز یکی از کارهای بسیار اشتباه والدین مستبد است. چنین برخوردی باعث می شود که این والدین بسیار ترسناک به نظر برسند و فرزند هیچگاه نتواند در کنار پدرو مادر خود احساس آرامش داشته باشد. اضطراب و استرس و کابوس های شبانه می تواند از جمله پیامدهای چنین رفتاری با فرزندان باشد.
با والد سمی خود چه کنم؟
اول اینکه سعی کنید دیدگاه واقع بینانه ای داشته باشید و به سرعت به والد خود برچسب سمی و مستبد بودن نزنید، گاهی اوقات والدین ذاتا بد نیستند و تنها مشکل آن ها این است که مهارت ارتباطی درست را بلد نیستند که در اینصورت با برقراری ارتباط بیشتر و صحبت کردن با آن ها و بیان خواسته ها و نیازها و یا کمک گرفتن از مشاور یا فردی که مورد اعتماد خانواده است می توان تا حدود زیادی مشکلات بین خانواده ها و فرزندان را حل کرد، گاهی نیز فرزندان رفتارهای نامناسبی دارند و همین امر باعث می شود که والدین درمانده شوند و در چگونگی رفتار با فرزندشان دچار سردرگمی شوند و همین امر سبب شود که احساس کنید که پدر و مادر رفتار نامناسبی با شما دارند در صورتی که با اندکی توجه به رفتارها، انتظارات و توقعات خود متوجه خواهید شد که شما هم در ایجاد چنین شرایطی بی تاثیر نیستید.
اما اگر که حقیقتا والدینتان رفتارهای نامناسبی با شما دارند به طوری که چند مورد از رفتارهای ذکر شده در قسمت ویژگی های والدین سمی را دارا می باشند، طبیعی است که با شرایط سخت و دشواری را مواجه باشید و احساسات بدی را تجربه کنید. در چنین شرایطی نیاز است که بسیار مراقب سلامت روان و شرایط خلقی خودتان باشید و تمام تلاشتان را به کار بگیرید تا کمترین آسیب را ببینید تا بتوانید در یک موقعیت و شرایط مناسب مستقل شوید و مسیر درست خودتان را طی کنید.
دقت کنید که اگر در شرایط نامساعد نقش فردی منفعل، ضعیف و درمانده را بازی کنید، بیشتر آسیب می بینید، اما اگر سعی در مراقبت از خود داشته باشید و آگاهانه رفتار کنید، می توانید به خود نوید دهید که مشکلات روزی پشت سر گذاشته خواهند شد.
بدیهی است که شما همیشه به عنوان یک فرزند وابسته به خانواده نخواهید بود و این شرایط همیشگی نخواهد بود، در چنین صورتی اگر که شما مراقب روان و جسم خود نباشید در بزرگسالی نمی توانید به درستی مسیر استقلال را طی کنید و مجبور به تحمل شرایط نامساعد خواهید بود، اما اگر سعی کنید مهارت تاب آوری را به دست بیاورید و نهایت تلاش خود را برای آسیب دیدگی کمتر به کار بگیرید بعد از مدتی خواهید توانست از شرایط نامساعد با موفقیت رهایی یابید.
رفتار با والدین مستبد و سمی
با توجه به موارد زیر می توانید این شرایط را با موفقیت پشت سر بگذارید:
- داشتن تصویر واقعی از پدر و مادر
برخی از افراد فکر می کنند که پدر و مادر موجودات بی عیب و نقص و عاری از هر گونه خطا و اشتباهی هستند، تصور اینکه پدر و مادر هیچگاه به فرزندان خود آسیب نمی رسانند سبب می شود که مشاهده چنین رفتارهایی از جانب پدر و مادر، فرد را بسیار ناکام کند و حتی سبب شود که فرزند احساس کند که حتما مشکل از او است که سبب شده است پدر و مادر چنین رفتاری داشته باشند. در صورتی که چنین تفکری اشتباه است. پدر و مادر قبل از اینکه مسئولیت والد گری داشته باشند یک انسان معمولی هستند، بنابراین آن ها هم می توانند اشتباه کنند، آن ها هم می توانند رفتار نادرست و ناشایستی داشته باشند و آن ها هم می توانند به فرزندشان آسیب بزنند.
اگر پدر یا مادرتان شما را بی عرضه خطاب می کند، لزوما شما فرد بی عرضه ای نیستید و اگر توقعات و انتظارات غیر واقع بینانه ای از شما دارند و شما نمی توانید این انتظارات را برآورده کنید به این معنی نیست که شما فرد بی ارزشی هستید، اگر پدر مادر به شما محبت نمی کنند و ابراز عشق و دوست داشتن در خانواده تان وجود ندارد به این معنی نیست که شما فرد دوست داشتنی نیستید، این فقط یک تصویر واقعی از پدر و مادرتان است و نیاز است که شما هم بتوانید دیدگاه واقع بینانه ای نسبت به آن ها داشته باشید.
- پذیرش پدر و مادر
شاید شنیدن این جمله کمی تلخ باشد، اما متاسفانه در بسیاری از مواقع پدرو مادر شما تغییر دادنی نیستند، آن ها افراد بالغی هستند که آگاهانه یا ناآگاهانه، به شیوه نا درستی با شما رفتار و برخورد می کنند. اینکه شما تلاش کنید اوضاع را تغییر دهید و سمت و سویی مطلوب به آن دهید بسیار ارزشمند است اما اینطور نیست که همیشه اوضاع تحت کنترل شما باشد. گاهی نیاز است که شرایط را پذیرفت و تلاش بیهوده برای تغییر پدر و مادر به کار نبریم، در عوض نیاز است که در جهت تلاش خود و ارتقا و رشد و پیشرفت شخصی خود قدم برداریم و سعی کنیم در شرایط نامطلوب از خودمان محافظت کنیم و از توانایی ها و پتانسیل های خود نهایت استفاده را ببریم.
از طرفی پذیرش افراد با تمام خصوصیات خوب و بدی که دارند سبب می شود که شما به نوعی آرامش درونی دست یابید و انتظارات خود را کاهش دهید و مدام پدر مادرتان را با پدر مادر دیگران مقایسه نکنید و در نتیجه احساس غم و اندوه کمتری را تجربه کنید.
- دوری از احساس گناه در برخورد با والدین مستبد
گاهی والدین خواسته های نامعقولی از فرزندان خود دارند که باعث می شود که فرزندان در برابر این خواسته ها مقاومت کنند و حاضر به انجام آن نباشند، در چنین صورتی ممکن است والدین از جملاتی نظیر “من زحمت تو را کشیده ام ولی تو سرکش و ناسپاس هستی” ” من تو را نمی بخشم” ” قلب مرا شکستی” و غیره استفاده کنند و احساس گناه را در فرزندشان ایجاد کنند. در چنین صورتی سعی کنید آگاه باشید و از تحت تاثیر قرار گرفتن و ایجاد احساس گناه در خودتان خودداری کنید، یادتان باشد که در عین حفظ احترام پدر و مادر، شما مجبور نیستید که تمام خواسته های نامعقول و نادرست آن هار اجابت کنید.
- کاهش وابستگی
اگر کنترل مداوم والدین باعث شده است که فردی وابسته بار بیایید و به توانایی های خود ایمان نداشته باشید، سعی کنید برای تغییر خودتان تلاش کنید. اینکه پدر و مادر شما باعث شده اند که شما اعتماد به نفس پایینی داشته باشید و تصور کنید که در هیچ کاری توانایی ندارید به این معنی نیست که حقیقتا شما فردی ضعیف و ناتوان هستید، شما به عنوان یک انسان قطعا توانایی های زیادی دارید که نیاز است به آن ها توجه کنید و از آن ها استفاده کنید، برای یکبار هم که شده به خودتان اعتماد کنید و سعی کنید حدالامکان به صورت مستقل رفتار کنید.
- استفاده از تکنیک های ریلکسیشن
کاملا طبیعی است که با قرار داشتن در چنین شرایطی اضطراب و استرس زیادی را تجربه کنید. بنابراین نیاز است که مراقبت بیشتری از خودتان به عمل آورید و برای کنترل اضطراب و استرس تان اقدامات لازم را به کار بگیرید. برای این کار سعی کنید از تکنیک های ریلکسین و تنفس های عمیق استفاده کنید تا ضمن کنترل استرس و اضطراب، بتوانید در مقابل رفتارهای نامناسب پدر و مادرتان آرام بمانید و از بروز اقدامات ناگهانی و پرخاشگرانه جلوگیری کنید.
- از یک مشاور کمک بگیرید
طبیعی است که در چنین شرایطی، آسیب هایی متوجه شما باشد و شما گاهی احساس افسردگی، اضطراب، بی حوصلگی و خشمگین بودن بکنید، نیاز است که به این نکته توجه کنید که اگر مشکلاتی این چنینی دارید، شما مقصر نیستید بلکه شرایط باعث شده است که چنین احساساتی را تجربه کنید، بنابراین خود سرزنشی و احساس بی ارزشی معنایی ندارد، بلکه بسیار مهم است که در صورت امکان و در اولین فرصت، با کمک گرفتن از مشاور بتوانید در کنترل این احساسات منفی و کاهش یا حذف آن ها بتوانید از خودتان مراقبت کنید.
برای این منظور می توانید از خدمات روانشناختی مرکز مشاوره ستاره ایرانیان استفاده کنید.
