حسادت کانون مشاوران ایران

فیلم و فایل صوتی آموزشی روانشناسی رایگان و مشاوره

برای پخش فایل مرورگر خود را آپدیت کنید یا از اینجا فایل را دانلود نمایید.

تعریف حسادت

حسادت به مفهوم آرزوی از بین رفتن نعمت های موجود در دست دیگران است؛ یعنی شخص حسود در ذهن خود خواهان زدوده شدن دارندگی ها و برازندگی هایی است که دوست ها و آشناها دارند و این دارندگی به صلاح آنهاست. از اینن رو اگر کسی در دل آذذزوی از بین رفتن نعمت یا نعمت هایی را دارد که به صلاح فرد صاحبت آن نعمت نیست حسادت محسوب نمی شود و جنبه های ناپسند و مذموم ندارد و به آن غیرت گفته می شود.

اسپینوزا می گوید :حسد نفرت استآ؛ از این جهت که انسان را تا بدان جا تحت تاثیر قرار می دهد که از خوشبختی دیگری اندوهگین می شود و از بدبختی او خوشحال.

امام خمینی (ره) بر این باور بود که حسد حالتی است نفسانی که صاحبت آن آرزوی سلب شدنن کمال و نعمت متوهمی را از غیر دارد، چه خودش آن نعمت را داشته باشد چه نداشته باشد وو چه بخواهد به خودش برسدیا نرسد. او می فرماید اینکه گفتیم کمال و نعمت متوهم زیرا لازم نیست آنچهر ا شخص حسود تمایل هب از بین رفتنن آن راا دارد کمال و ننعمت واقعی باشد. چه بسا چیزهایی که به خودی خود نقص و رذیله محسوب می شود اما حسود آن را کمال تصور می کنند و خواهان نابودی یآن است. یا آن چیزی که از نقایص انسانی و کمالات حیوانیه است و چون حسود در حد حیوانیت است آن را کمال به شمار می آورد و زوالت ان را می خواهد. مثل کسی که هرزه و بی بندو بار باشد اما شخص حسود به او حسادت می ورزد و خواهان از بین رفتنن این حالت ناپسند او باشد.

مراتب حسادت

الف) مرتبه اول:

شخص حسود قلبا آرزو دارد که نعمت های موجود در دست دیگران از بین برود، هر چند از نابود شدن آنها هیچ نفعی عاید او نمی شود! این مرتبه از حسد اووجه مرتبه ی حسد است و بالاترین حد زشتی را دارد وو شخص مبتلا را دوزخی می کند.

ب) مرتبه ی دوم:

شخص حسود قلبا آرزو می کند که نعمت های موجود فرد خاصی از بین برود تا از این رهگذر خودش آنها را به کف آورد؛ مثلا کسی ماشین یا منزل مناسبی دارد و شخص حسود آرزو دارد کآنها از چنگ او درآید تا در ا9تیار خودش قرار گیرد. این مرتبه از حسادت هم زشت است و مشمول نهی خداون می شود. «و لا تتمنوا ما فضل الله به بعضکم علی بعض» (آرزو نکنید چیزی را که خداوند به وسیله ی آن برخی از شما را بر برخی دیگر برتری بخشیده است.)

پ) مرتبه ی سوم:

شخص حسود به شدت خواهان به دست آوردن نعمت یا نعمت های فرد دیگری است البته خود آن نعمت ها را نمی خواهد، بلکه آرزوی رسیدن به نعمت هایی را دارد که در دست شخص خاص دیگری موجود است اما از آنجا که از دست یافتن به آنها ناتوان است دوست دارد ان نعمت ها از دست طرف دیگر خارج شود تا با یکدیگر برابر باشند! این تمایل قلبی باعث می شود که فرد حسود در بیرون کشیدن آن نعمت ها از دست طرف دیگر عملا کاری انجام دهد- هرچند به قیمت نابود کردن آن نعمت ها! این مرحله از حسادت هم بسیار زشت است و انسان را دوزخی می کند.

ت) مرتبه چهارم:

تمایل قلبی حسود شبیه به مرتبه ی سوم است با این تفاوت که اگر توان نابود کردن نعمت های موجود در دست فردی را داشته باشد که به آن حسادت می کند عقل و دین او مانع می شوند. در واقع او از داشتن چنین وضعیت تاسف باری خرسند نیست و دچار عذاب وجدان می شود. در این مرحله برای شخص حسود احتمال و امید نچات از سقوط ابدی وجود دارد و خداوند متعال هم اوو را می آمرزد.

علائم حسادت

الف) خشم و عصبانیت

ب) اندوه باطنی که از دست یافتن دیگران به نعمتی خاص

پ) تخریب شخصیت

ت) تمسخر

ث) غیبت و تهمت

ج) بی مهری و بی عاطفگی

چ) پنهان کردن نکات برجسته ی شخصیت فردی که به او حسادت می شود.

ح) اهانت

خ) قطع رابطه

د) کارشکنی

عوامل پیدایش حسادت

حسادت یکی از رذایل پیچیده و خطرآفرین است که در اثر عوامل متعددی در افراد بروز و ظهور می کند، اما ریشه های اصلی ان در شخصیت انسان به شکل موروثی است. برخی از عوامل ایجاد حسادت عبارتند از:

الف) ترس از دست دادن موقعیت:

این ترس باعث می ود که زن یا مرد با هر جایگاه اجتماعی و خانوادگی، هرگاه شخص یا گرووه خاصی را مزاحم منافع و جایگاه خودمی بند علیه ان فرد یا گروه جبهه می گیرد و آرزو می کند که آنها به موقعیت مورد نظر دست نیابند؛ مثلا دو نفر در گزینش و استخدام یک سازمان شرکت می کنند و هر کدام آرزو دارند که دیگری موفق نشود تا خودش برای آن کار دعوت شود.

ب) خودبزرگ بینی:

هر انسانی در ذات خود خودخواه و خودمحور است و اگر از نظر اخلاقی این صفت را مهار نکند رفته رفته حس خود بزرگ بینی هم به سراغش می آید. انسانی که خود و رفتار خود را بهتر و جذاب تر از دیگران می بیند طبیعتا نمی تواند شاهد فخر فروشی و خود بزرگ بینی شخص دیگری باشد. از این رو اگر بفهمد یکی از دوست ها یا آشناها و حتی کسانی که آنهار ا نمی شناسد به درجات بالای اجتماعی، شغلی و علمی رسیده است به او حسادتت می کند و نمی تواند تعالی او را ببیند.

پ) عزب طلبی:

انسان به طور فطری دنبال پیدا کردن عزت در بین افراد جامعه ی خویش است و زمانی که عزیز شدن فردی را می بیند احساس حسادت در او بروز می کند و درصدد تخریب فرد محبوب بر می آید. تنها کسانی از این گروه جدا می شوند که سیر و سلوک اخلاقی داشته باشند و نفس خنود را تربیت کنند.

تخریب افراد محبوب خیالی بیش نیست و در واقع به دنبال سراب رفتن است؛ زیرا تخریب کردن دیگران و فخرفروشی در برابرشان زمینه ی حقیقی تخریب خویش است. شخصی که از روی حسادت به دیگران اهانت می کند و فخر می فروشد خود را در نگاه دیگران ذلیل و خوار می کند. از دیدگاه امامان معصوم (ع) راه درست دستیابی به عزت، رفتار صحیح و انجام ندادن گناه است.

ت) کبر:

یکی از عوامل اصلی حسادت به نعمت های دیگران، غرور و کبر است. انسانی که نفس سرکش خود رادر مسیر اصلاح و تربیت قرار ندهد و درخت کبر خود را آبیاری کند در حقیقت زمینه ی بروز حسادت به نعمت های موجوود در دست دیگران را فراهم می کند.

ث) دشمنی:

زمانی که عداوت نسبت به شخصی در دل آدمی شکل می گیرد، ریشه های بدبینی و نگاه منفی به او هم رشد می کند و در نتیجه زمینه های ایجاد حسادت تشکیل می شود. اصلی ترین علت حسادت فرد حسود به فردی که با اودشمنی دارد حس انتقام جویی است.

پیامدهای دنیوی و اخروی حسادت

حسادت نقش بسیار فزاینده ای در شکل گیری امراض متفاوت جسمی و روحی انسان دارد. نابسامانی های گوناگون فردی و اجتماعی را می توان در تظاهر این صفت در شخص مبتلا مشاهده کرد.

تعدادی از این نابسامانی ها و ناهنجاری ها به شرح زیر است.

پیامدهای دنیوی

اضطراب
افسردگی
کینه توزی
زردی چهره
لاغری
ضعف حافظه
عدم تمرکز ذهن
عصبانیت
پرخاشگری
رنجوری
حساس شدن روحیه
خودآزاری
سلب آرامش ذهن
زدوده شدن دوستی ها
جنایت و قتل
کند شدن روند رو به رشد اجتماع (نابسمانی اجتماعی در اثر صرف شدن توان ها در مسیر حسادت ورزی)
آزار جسمی دیگران
حسرت پروری

پیامدهای معنوی

پدید آمدن آفت در دین
انداخته شدن حجاب بر شناخت واقعیات
نابود شدن ایمان
توقف رشد روحی و معنوی
بدبینی به خداوند متعال (زیر سوال بردن عدل و حکمت الهی)
افتادن در دام غیبت، تهمت و سرزنش دیگران

راهکارهای مهار و درمان حسادت

حال که برخی از ابعاد گسترده ی صفت خطرناک حسادت روشن شد، فهمیدیم که حسادت صفتی نیست که بتوان از کنار آن بی تفاوت گذشت و برای اصلاح آن کاری نکرد. جا دارد که بگوییم مطرح کردن صفت حسادت در بین مباحث این کتاب به این دلیل نیست که حسادت همانند صفات گذشته الزاما میان رابطه ی سالم همسران خلل وارد می کند و باعث ایجاد تنش در تفاهم آنها می شود، بلکه به این علت برخی از راهکارهای اصلاح این صفت بررسی می شود که بروز و ظهور آن در همسران فضای لطیف و آرام زندگی مشترک و تربیت فرزندها را تحت تاثیر مستقیم خود قرا رمیدهد و از زن و شوهر مبتلا به این صفت، شخصیتی غیر قابل قبول و آزاردهنده می سازد. کنترل در درمان صفت حسادت در هر یک از اعضای خانواده به منزله ی زدودن ویروسی مهلک از حریم آسمانی و قدسی خانواده به شمار می آید- حتی زمانی که این صفت یه رابطه ی عاطفی زن و شهر با یکدیگر لطمه ای نمی زند. راهکارهای درمان حسادت را باید در دو بخش راهکارهای علمی و تئوری و راهکارهای کاربردی پیگیری کنیم.

راهکارهای علمی و تئوری مهار و درمان حسادت

راهکار اول: تقویت شناخت زشتی های حسادت

در گام نخست لازم است هر زن و مرد حسودی مقدار قابل توجهی درباره ی زشتی ها و پیامدهای سنگین حسادت مطالعه و اطلاعات مناسبی را جمع آوری کنند. اگر شخص حسود بفهمد صفتی که در او بروز پیدا کرده زمینه ی بسیاری از ناهنجاری های مادی و معنوی است و او را به مرور زمان از چشم تمام آشناها و دوست ها می اندازد، به فکر پیشگیری رشد و پیشرفت حسادت می افتد.

امام صادق (ع) می فرماید: حسود زیان خود را پیش از ضرر رساندن به فرد مورد حسد فراهم می کند؛ همانند شیطان که به خاطر حسادت، برای خود لعنت ابدی وو برای آدم مقام بلند برگزیدگی و هدایت الهی و رسیدن به مقام دریافت حقایق را به ارمغان آورد. بنابراین اگر مورد حسادت کسی قرار گرفتی تو هم حسادت نکن؛ زیرا که ترازوی اعمال حسود در روز قیامت سبک است و میزان اعمال کسی که به او حسادت می کند، سنگین است و در حالی که رزق و روزی خدا قسمت شده است پس حسد برای حسود چه سودی خواهد داشت و کدام زیان را به محسود می رساند؟

اصل و ریشه ی حسادت از کوری قلب و انکار الطاف پروردگار است که این دو، دو بال کفر هستند. به وسیله ی حسد بود که فرزند آدم (به خاطر کشتن برادرش) به حسرت ابدی مبتلا شد و خود را طوری گرفتار کرد که هیچ گاه از آن رها نخواهد شد…»

در حدیثی از امام باقر علیه السلام می خوانیم: «ان الحسد لیاکل الایمان کما تاکل النار الحطب» (حسد ایمان انسان را می بلعد چنان که آتش، هیزم را در برمی گیرد.)

امام صادق (ع) فرمود: «خداوند متعال به حضرت موسی (ع) چنین فرمود، این پسر عمران به آنچه از راه فضل خود به دیگرام دادم حسد مبر و چشم حسرت به آن نینداز و مبادا نفس تو به دنبال آن باشد، به درستی که شخص حسود بر نعمت های من خشمناک است و از آنچه من میان بندگانم چنین باشد من از او نبوده و او هم از من نیست.» موارد فوق تنها نمونه ای از ده ها نمونه ی حدیث معتبر از معصومین است که اگر شخص مبتلا به حسادت در محتوای آنها دقت کند اصلاح صفت حسادت را در اولویت دائمی کارهای خود قرار خواهد داد.

راهکار دوم: باور به حکمت الهی

نگاه و رفتار منفی شخص حسود در حقیقت به منزله ی زیر سوال بردن حکمت خداوند در تمام امور زندگی بندگان است. حال اگر کسی بخواهد در مسیر کنترل و درمان حسادت قرار گیر د باید به ذهن خود القا کند که آرزوی قلبی او در از بین رفتن امتیاز کسی که به او حسادت می کند در واقع به معنای قبول نداشتن حکمت خداوند در پشت تمام امور است. بنابراین باید بپزیرد که خداوند با حکمت والای خود فلان نعمت بزرگ را به فلان شخص داده است و همان خداوند اگر حکمتش اقتضا کند، می تواند همان نعمت یا بالاتر از آن را به او هم عطا کند. این تفکر برای شخص مبتلا به حسادت آرامش خاصی به ارمغان می آورد و زبانه های آتشین حسادت را در درون او رفته رفته خاموش می کند.

راهکار سوم: بازخوانی پیوسته ی پستی دنیا و متعلقات آن

شخص حسود با مطالعه و آشنایی هر چه بیشتر و کامل تر با دنیا و ظواهر آن می تواندد ذهن خود را از حسادت ورزی درباره ی آنچه در دست آشناها و دوست های خود می بیند، بازدارد. تجربه اثبات کرده است زمانی که انسان به پستی دنیا و ظواهر آن فکر می کند دل بستگی به دنیا در قلب انسان کم شود حسادت اوو هخم به نعمت های دیگران کمتر می شود. در حدیث زیبایی از رسول خدا می خوانیم: «لو کانت الدنیا تزن عندالله جناح بعوضه ما سقی کافر منها جرعه ماء» (اگر دنیا در نگاه خداوند به اندازه ی بال پشه ای ارزش داشت جرعه ای آب به هیچ کافری چشانده نمی شد.)

راهکار چهارم: رضایت خداوند در برابر اراده ی الهی

شخص حسود برای کنترل و درمان صفت حسادت می تواند این نوع تفکر الهی را در ذهنش زنده کند که در هر آنچه خداوند برای او و دوست هایش مقرر کرده است خیر و صلاح وجود دارد. او باید بپذیرذ که خداوند هر نعمتی را که برای کسی مقدر کرده است به او می دهد، هرچند همگان سلب آن را بخواهند. از این رو انسان نمی تواند در برابر اراده ی الهی ترش رویی و ایستادگی کند.

امام صادق علیه السلام می فرماید: «در شگفتم از شخص مسلمان که چگونه قضای الهی را نمی پذیرد، در حالی که هیچ قضایی برای او تعیین نمی شود مگر آنکه خیر او در همان است و اگر با قیچی او را تکه تکه کنند خیر اودر آن است و اگر تمام شرق و غرب زمین را هم مالک شود خیر او در آن است.»

راهکارهای کاربردی و عملی مهار و درمان حسادت

راهکار اول: مرور مستمر دارندگی ها

زن یا مرد حسود با استفاده از این مهارت کاربردی که هراز چندگاهی تمام نعمت هایی را که خداوند به او عنایت کرده است، بازشماری و به شکل منصفانه- نه کم نه زیاد- در ذهن خود مرور کند می تواند تلقین درمانی مناسبی را بر روی خود آغاز کند و صرفا نگاهش را به داشته های دوست ها و آشناها معطوف نکند.

راهکار دوم: رفتار عملی بر ضد آنچه که حس حسد اقتضا می کند

یکی از راه های عملی مهار وو درمان تدریجی حسادت اقدام عملی برگرفته از عقلانیت و دیانت در برابر امواج حیوانی حسادت است. کسی که به حسادت عادت کرده است باید برای پیشگیری از رشد منفی این صفت و در نهایت درمان آن، برخلاف کارهایی که حس حسادت از می خواهذ و برخلاف میل شدید نفسانی خود چنان شایسته رفتار کند که حسادت را از بین ببرد، مثلا با شخصی که به او حسادت می کند متواضعانه وو خاشعانه و با محخبت رفتار و در حق او خیرخواهی کند و برایش تصمیماتی بگیرد و با او همفکرثثی هایی کند که سراپاخیر و صلاح فردی باشد که مورد حسد قرار گرفته است.

راهکار سوم: دعا کردن برای محسود

از دیگر راهکارهای کاربردی برای مهار و درمان تدریجی حسادت، دعا کردن برای کسی است که انسان حسود نسبت به او حساسیت دارد و در دل آرزوی سلب نعمت او را از او می پروراند. طلب خیر و برکت و روزی وسیع برای فردی که مورد حسد واقع شده است در واقع به معنای کم رنگ کردن حسادت و مهار کردن بدخواهی های ناشی از آن است.

راهکار چهارم: تمرین خیرخواهی و جریمه درمانی

از راه های مقابله ی کاربردی با حسادت، تمرکز بر روی خیرخواهی هایی است که فرد حسود علی رغم میل های اولیه اش درباره ی کسی دارد که به او حسادت می کند. برای آنکه این تمرکز به استمرار برسد و رفته رفته شخص حسود را از حس حسادت برگرداند، او می تواند برای هر بار که از مرز خیرخواهی جدا می شود و به کسی حسادت می کند مبلغی را به عنوان جریمه کنار بگذارد و بین خود و خدا متعهد شود که آن را نیازمندها بپردازد.

راهکار پنجم: تقویت دوستی با محسود

اصلی ترین ریشه های حسادت به شکلی به دشمنی با شخص محسود معطوف می شود. بنابراین به زن یا مرد حسود پیشنهاد می شود برای اینکه این ریشه ی نامبارک را تحت الشعاع قرار دهد و رفته رفته نابود کند، باب دوستی و اصلاح رابطه را با کسانی باز کند که به آنها حسادت می کند و از این طریق حس حسادت خود را کنترل و درمان کند.

منبع: e-teb.com