طرحواره نقص و شرم یکی از طرحواره های ناسازگار اولیه است که در طرحواره درمانی شناسایی شده است.

طرحواره نقص و شرم چیست؟

 طرحواره نقص و شرم شامل باور عمیقی است که اساساً چیزی اشتباه یا معیوب در خود وجود دارد که منجر به احساس شرم و بی کفایتی می شود. این طرح‌واره می‌تواند در جنبه‌های مختلف زندگی، مانند ظاهر، ویژگی‌های شخصیتی، هوش یا شخصیت اخلاقی ظاهر شود.

ویژگی های کلیدی این طرحواره:

• نقایص درک شده: افراد دارای این طرحواره بر این باورند که دارای نقایص قابل توجهی هستند که آنها را برای دیگران دوست داشتنی یا غیرقابل قبول می کند.
• ترس از طرد شدن: از این می ترسند که اگر دیگران عیوب خود را کشف کنند، طرد شوند.
• شرم و انتقاد از خود: این افراد اغلب شرم شدیدی را تجربه می کنند و بیش از حد از خود انتقاد می کنند.

الگوهای رفتاری در طرحواره نقص و شرم:

• جبران بیش از حد: تلاش برای جبران نقص های درک شده از طریق دستاوردها یا رفتارها.
• کناره گیری: اجتناب از تعاملات اجتماعی به دلیل ترس از قرار گرفتن در معرض.
• رفتارهای منفعل-پرخاشگرانه: بیان احساسات منفی به صورت غیر مستقیم(منبع)(منبع).

تاثیر طرحواره نقص و شرم بر روابط:

مشکل در ایجاد روابط صمیمانه به دلیل ترس از طرد شدن.

تمایل به خرابکاری روابط قبل از اینکه به عنوان “معیب” شناخته شود.

به دنبال تایید بیش از حد از دیگران، اما در تقلا برای پذیرش واقعی تعریف و تمجیدها(منبع)(منبع).

نشانه های طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم با این باور عمیق مشخص می‌شود که فرد اساساً معیوب، دوست‌داشتنی یا بی‌ارزش است. این طرحواره در چندین نشانه و رفتار ظاهر می شود:

شرم و نفرت شدید از خود: 

افراد احساس شرم و بی کفایتی شدیدی را تجربه می کنند که اغلب با انتقاد از خود و خودگویی منفی همراه است.

ترس از طرد شدن:

 این ترس دائمی وجود دارد که اگر دیگران عیب های درک شده خود را کشف کنند، طرد یا رها شوند.

حساسیت بیش از حد به انتقاد:

 انتقاد باعث تحریک احساسات منفی شدید مانند اضطراب، خشم، گناه، شرم یا انزجار می شود.

کمال گرایی:

 برخی از افراد ممکن است در رفتارهای کمال گرایانه به عنوان راهی برای پوشاندن عیوب درک شده و تأیید اعتبار خارجی ایمن شرکت کنند.

رفتارهای اجتنابی:

پرهیز از صمیمیت به دلیل ترس از کشف شدن به عنوان “عیب”

کناره گیری از تعاملات اجتماعی یا فرصت ها به دلیل ترس از طرد شدن.

استراتژی های جبران بیش از حد:

بیش از حد برای اثبات شایستگی.

رفتارهای مردم پسند با هدف کسب مقبولیت.

دشواری پذیرش خود:

 تقلا برای پذیرش واقعی تعریف و تمجیدها به دلیل این باور نهفته است که ماهیت واقعی فرد باعث می شود دیگران در صورت شناخت آنها را رد کنند.

تاثیر بر روابط:

مشکل در ایجاد ارتباطات عمیق به دلیل ناتوانی در آسیب پذیر بودن.

پیش بینی ترسناکی که دیگران در نهایت از نمای خود خواهند دید(منبع)(منبع).

این علائم نشان می دهد که چگونه باورهای عمیق در مورد نقص می تواند بر ادراک فرد از خود و روابط بین فردی تأثیر بگذارد(منبع)(منبع)(منبع).

علت ایجاد طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم از طریق ترکیبی از تجربیات اولیه زندگی و عوامل محیطی ایجاد می شود. در اینجا چند دلیل کلیدی برای توسعه این طرحواره آورده شده است:

تجارب دوران کودکی:

این طرحواره اغلب از تجربیات دوران کودکی سرچشمه می گیرد که در آن افراد در معرض انتقاد، طرد یا غفلت عاطفی توسط مراقبین یا افراد مهم قرار می گرفتند. این تجربیات باورهای عمیقی در مورد ناقص بودن یا بی ارزش بودن ذاتا القا می کند.

فرزندپروری انتقادی:

بزرگ شدن با والدین بیش از حد انتقادی می‌تواند فرزندان را به درونی کردن پیام‌های منفی درباره‌ی خود سوق دهد و احساس بی‌کفایتی و نقص را تقویت کند.

غفلت عاطفی:

فقدان حمایت عاطفی و اعتبار در دوران کودکی می تواند باعث کاهش عزت نفس و احساس بی لیاقتی شود.

انتظارات اجتماعی:

فشارهای اجتماعی و انتظارات غیرواقع بینانه نیز می توانند در تقویت احساس بی کفایتی نقش داشته باشند، در صورتی که افراد خود را مطابق با این استانداردها تصور کنند.

رویدادهای آسیب‌زا:

رویدادهای آسیب‌زا که شامل طرد یا انتقاد در طول سال‌های شکل‌گیری می‌شوند، می‌توانند ادراک منفی از خود مرتبط با این طرحواره را بیشتر تقویت کنند(منبع)(منبع).

این عوامل مجموعاً با شکل دادن به درک فرد مبنی بر اینکه آنها اساساً دارای نقص هستند، به توسعه طرحواره نقص/شرم کمک می کنند، که منجر به شرم و مشکلات شدید در ایجاد روابط سالم می شود.

ایجاد این طرحواره به طور قابل توجهی بر ادراک فرد از خود تأثیر می گذارد:

1. تقویت خودگویی منفی
2. پرورش ترس از طرد شدن
3. تشویق رفتارهای کمال گرا به عنوان مکانیزم مقابله
4. مانع از ارتباطات واقعی به دلیل ترس از قرار گرفتن در معرض(منبع)(منبع).

طرحواره نقص و شرم و تله بی ارزشی

طرحواره نقص و شرم و دام بی ارزشی عمیقاً در هم تنیده شده اند، زیرا هر دو به احساس عمیق بی کفایتی و بی لیاقتی کمک می کنند. در اینجا نحوه ارتباط آنها آمده است:

باورهای درونی شده: 

طرحواره نقص و شرم شامل درونی کردن باورهایی است که فرد اساساً معیوب است، دوست داشتنی نیست، یا شایسته نیست. این باورها منجر به احساس شرم و بی کفایتی می شود که مؤلفه های اصلی بی ارزشی است.

تأثیر بر ادراک از خود:

هم طرحواره و هم تله با تأکید بر نقص یا شکست درک شده، ادراک منفی از خود را تقویت می کنند. این می تواند منجر به ترس دائمی از طرد یا انتقاد شود(منبع)(منبع).

مکانیسم‌های مقابله:

 افراد ممکن است در کمال‌گرایی به‌عنوان راهبردی برای مقابله با نقص‌های ادراک‌شده‌شان درگیر شوند و اگر نتوانند این استانداردهای بالا را برآورده کنند، بیشتر احساس بی‌ارزشی را تقویت می‌کنند.

پویایی روابط:

 ترس از قرار گرفتن به عنوان معیوب می تواند افراد را به اجتناب از روابط نزدیک یا جذب افراد انتقادی سوق دهد و احساس بی لیاقتی آنها را تقویت کند.

چرخه خودتقویت‌کننده: 

اقدامات مبتنی بر این طرح‌واره‌ها اغلب باورهای زیربنایی را تقویت می‌کنند و چرخه‌ای را ایجاد می‌کنند که در آن افراد به دلیل ناتوانی در فرار از ادراک منفی از خود احساس بی‌ارزشی فزاینده‌ای می‌کنند.

راه های رهایی از تله بی ارزشی:

1. محرک های این طرحواره ها را بشناسید.
2. الگوهای افکار منفی را از طریق بازسازی شناختی به چالش بکشید.
3. با به رسمیت شناختن ویژگی های مثبت، شفقت به خود را توسعه دهید.
4. به دنبال درمان (به عنوان مثال، طرحواره درمانی) برای راهبردهای ساختارمند به سمت شفا باشید.

با پرداختن مستقیم به این طرح‌واره‌ها و ایجاد دیدگاهی دلسوزانه‌تر از خود، افراد می‌توانند چرخه‌ای را که باعث تداوم احساس بی‌ارزشی می‌شود، از بین ببرند(منبع)(منبع).

برای مطالب بیشتر :

منبع : طرحواره نقص و شرم چیست؟ من کافی نیستم!