توهم کنترل، که با نام کنترل وهمی نیز شناخته می‌شود، توصیف می‌کند که چگونه ما باور داریم کنترل بیشتری بر رویدادها نسبت به آنچه در واقع هست، داریم. حتی وقتی چیزی تصادفی و شانسی است، اغلب احساس می‌کنیم که می‌توانیم به نحوی بر آن تأثیر بگذاریم(منبع).

چرا فکر می‌کنیم بیشتر از واقعیت کنترل داریم؟

توهم کنترل یک سوگیری شناختی است که در آن افراد توانایی خود را برای تأثیرگذاری یا کنترل رویدادها، به ویژه رویدادهایی که عمدتاً تصادفی یا غیرقابل کنترل هستند، بیش از حد ارزیابی می‌کنند. این پدیده اولین بار توسط روانشناس الن لانگر نامگذاری شد. افراد اغلب در قبال نتایجی که ارتباط علّی کمی با آنها دارند یا اصلاً ندارند، احساس مسئولیت می‌کنند.

دلایل این توهم عبارتند از:

• افراد فاقد بینش مستقیم در مورد اینکه آیا واقعاً یک رویداد را کنترل می‌کنند یا خیر، هستند و در عوض به قضاوت‌های غیرقابل اعتماد تکیه می‌کنند.
• این توهم به عنوان یک محافظ عزت نفس عمل می‌کند و باعث می‌شود افراد احساس توانایی کنند و اضطراب در مورد تصادفی بودن یا عدم قطعیت را کاهش می‌دهد.
• دخالت یا تلاش شخصی در یک نتیجه، احساس کنترل را افزایش می‌دهد، حتی اگر آن تلاش در واقع بر نتایج تأثیر نگذارد.
• این امر به پدیده‌هایی مانند خرافات (مثلاً پوشیدن پیراهن شانس با این باور که بر نتیجه یک بازی ورزشی تأثیر می‌گذارد) و رفتارهای پرخطر کمک می‌کند.

توهم کنترل، راحتی و حس پیش‌بینی‌پذیری را در یک دنیای نامشخص فراهم می‌کند، اما همچنین می‌تواند منجر به اعتماد به نفس بیش از حد و تصمیم‌گیری ضعیف شود، زمانی که واقعیت با کنترل درک شده در تضاد باشد.

در مجموع، این یکی از چندین توهم مثبت است – تحریف‌های شناختی که اگرچه نادرست هستند، اما به حفظ سلامت روان و انگیزه کمک می‌کنند(منبع)(منبع)(منبع)(منبع).

طراح زندگی خود باشید | چگونه کنترل زندگی خود را به دست بگیریم؟

مثال‌های توهم کنترل در قمار و زندگی روزانه

نمونه‌هایی از توهم کنترل در قمار و زندگی روزمره عبارتند از:

• دستگاه‌های اسلات: قماربازان معتقدند که فشار دادن دکمه با یک نیرو یا زمان‌بندی خاص می‌تواند بر نتیجه تأثیر بگذارد، حتی اگر نتایج کاملاً تصادفی باشند.
• بازی‌های تاس: بازیکنان ممکن است تاس را به روشی خاص پرتاب کنند، زیرا معتقدند که با وجود تصادفی بودن پرتاب، شانس آنها افزایش می‌یابد.
• شرط‌بندی ورزشی: شرط‌بندان اغلب فکر می‌کنند که مطالعه تیم‌ها و بازیکنان به آنها کنترل بر نتیجه را می‌دهد، بدون اینکه متوجه عوامل غیرقابل پیش‌بینی بی‌شماری باشند که بر بازی تأثیر می‌گذارند.
• انتخاب اعداد لاتاری: مردم معتقدند که انتخاب اعداد لاتاری خودشان در مقایسه با قرعه‌کشی‌های تصادفی، شانس برنده شدن را افزایش می‌دهد، اگرچه همه اعداد احتمال یکسانی دارند.
• خرافات در زندگی روزمره: همراه داشتن طلسم‌های خوش‌شانسی، پوشیدن لباس‌های خاص یا انجام مراسم قبل از رویدادهای مهم، توهم تأثیر بر نتایج را ایجاد می‌کند.
• واگذاری کنترل از طریق وکالت: مردم ممکن است فکر کنند انتخاب یک فرد “خوش‌شانس‌تر” یا ماهرتر برای تصمیم‌گیری‌ها (مانند اینکه چه کسی بلیط‌های لاتاری می‌خرد) موفقیت را افزایش می‌دهد، حتی زمانی که شانس تصادفی باشد.
• اعمال نمادین برای افزایش اعتماد به نفس: برای مثال، سکه‌ای که قبل از مسابقه هاکی مخفیانه زیر یخ قرار داده می‌شود تا شانس بیاورد، باعث می‌شود بازیکنان و هواداران باور کنند که روی بازی تأثیر می‌گذارد.

کنترل ذهن چیست، تو همانی که می‌اندیشی

این مثال‌ها نشان می‌دهند که چگونه توهم کنترل باعث می‌شود افراد با اعمال یا انتخاب‌های خود احساس قدرت کنند، حتی زمانی که کنترل واقعی بر رویدادهای تصادفی وجود ندارد و اغلب منجر به باورها و تصمیمات نادرست می‌شود(منبع)(منبع)(منبع)(منبع).

منبع : توهم کنترل چیست؟ نگاهی عمیق به یکی از رایج‌ترین خطاهای ذهنی انسان