آیا تا به حال در مورد چیزی کاملاً مطمئن بوده‌اید، اما بعداً متوجه شده‌اید که کاملاً اشتباه می‌کرده‌اید؟ اگر چنین است، شما سوگیری بیش اعتمادی را تجربه کرده‌اید که به عنوان اثر اعتماد به نفس بیش از حد نیز شناخته می‌شود. این پدیده روانشناختی رایج، همه ما را از تصمیمات روزمره گرفته تا انتخاب‌های مهم زندگی تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند عواقب گسترده‌ای داشته باشد(منبع).

اثر بیش‌اعتمادی چیست؟

اثر اعتماد به نفس بیش از حد، یک سوگیری شناختی است که در آن اعتماد ذهنی فرد به قضاوت‌ها یا توانایی‌هایش از دقت عینی او فراتر می‌رود. به عبارت ساده‌تر، افراد تمایل دارند در مورد آنچه می‌دانند یا می‌توانند انجام دهند، بیش از آنچه واقعیت توجیه می‌کند، اعتماد به نفس داشته باشند.

این سوگیری می‌تواند به صورت‌های زیر بروز کند:

• بیش‌ارزیابی: باور به اینکه در یک کار بهتر از آنچه واقعاً هستید، هستید.
• جایگزینی بیش از حد: فکر کردن به اینکه از دیگران بهتر هستید.
• دقت بیش از حد: داشتن اطمینان بی‌مورد به صحت باورهایتان.

تحقیقات نشان می‌دهد که به ویژه هنگام مواجهه با وظایف دشوار یا ناآشنا، افراد اغلب با وجود اشتباهات مکرر، اعتماد به نفس بالایی نشان می‌دهند.

به عنوان مثال، ممکن است فردی ۱۰۰٪ مطمئن باشد که به یک سؤال به درستی پاسخ داده است، اما ۲۰٪ مواقع اشتباه کند.

در حالی که اعتماد به نفس سالم، انگیزه عمل و یادگیری را ایجاد می‌کند، اعتماد به نفس بیش از حد می‌تواند منجر به تصمیمات پرخطر، نادیده گرفتن بازخوردهای مهم و عدم آمادگی برای چالش‌ها شود. این امر بر بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله کار، تحصیل، امور مالی و تعاملات اجتماعی تأثیر می‌گذارد.

مشاوره اعتماد به نفس

به طور کلی، اثر اعتماد به نفس بیش از حد، تمایل به قضاوت نادرست در مورد دانش و توانایی‌های خودمان را برجسته می‌کند و بر اهمیت فروتنی، بازخورد و خودآگاهی در تصمیم‌گیری تأکید دارد(منبع)(منبع)(منبع).

اعتمادبه‌نفس زیاد چه زمانی خطرناک می‌شود؟

اعتماد به نفس بیش از حد در موقعیت‌هایی خطرناک می‌شود که منجر به تصمیم‌گیری ضعیف، رفتار پرخطر و عدم توجه به هشدارها یا بازخوردهای مهم می‌شود. برخی از نمونه‌های کلیدی عبارتند از:

• تصمیمات مالی پرخطر: اعتماد به نفس بیش از حد در پیش‌بینی بازارها می‌تواند باعث شود سرمایه‌گذاران ریسک‌های بیش از حدی را بپذیرند و در نتیجه ضررهای مالی قابل توجهی متحمل شوند.
• نادیده گرفتن پروتکل‌های ایمنی: کوهنوردان بیش از حد مطمئن که در طول صعود به اورست مهلت‌ها را نادیده گرفتند، با عواقب مرگباری روبرو شدند و نشان دادند که خوش‌بینی غیرواقعی چگونه می‌تواند جان انسان‌ها را به خطر بیندازد.
• خطاهای پزشکی: متخصصان پزشکی بیش از حد مطمئن ممکن است تشخیص‌ها را از دست بدهند یا نظرات دوم را نادیده بگیرند و منجر به پیامدهای مضر برای بیمار شوند.
• اشتباهات و فرسودگی شغلی در محل کار: تخمین بیش از حد مهارت‌ها می‌تواند باعث شود افراد وظایف بیشتری را نسبت به آنچه می‌توانند انجام دهند، بر عهده بگیرند که منجر به خطا، از دست دادن مهلت‌ها و استرس می‌شود.
• روابط متشنج: اعتماد به نفس بیش از حد می‌تواند باعث تکبر یا بی‌اعتنایی شود و با تضعیف ارتباط و همکاری به روابط شخصی و حرفه‌ای آسیب برساند.
• نادیده گرفتن فرصت‌های یادگیری: باور به اینکه یک نفر همیشه درست می‌گوید، مانع سازگاری و رشد می‌شود و اشتباهات و جهل را تداوم می‌بخشد.
• انتشار اطلاعات نادرست: اعتماد بیش از حد به دانش می‌تواند افراد را به سمت ادعاهای نادرست یا نظریه‌های توطئه سوق دهد و به آسیب‌های اجتماعی دامن بزند(منبع)(منبع)(منبع).

در اصل، اعتماد بیش از حد زمانی خطرناک است که افراد را نسبت به خطرات کور کند، مانع فروتنی و یادگیری شود و رفتار بی‌ملاحظه یا غیراخلاقی را تشویق کند، که اغلب با عواقب جدی شخصی، اجتماعی یا مالی همراه است(منبع)(منبع)(منبع).

نمونه‌های اثر بیش‌اعتمادی در زندگی

• تصمیمات مالی: افراد اغلب توانایی خود را در مدیریت پول و پیش‌بینی نتایج بازار بیش از حد تخمین می‌زنند که منجر به سرمایه‌گذاری‌های ضعیف یا ریسک‌پذیری بیش از حد می‌شود، مانند سرمایه‌گذاری زیاد در سهام «داغ» بدون تحقیق کافی.
• مشکلات روابط: اعتماد بیش از حد به درک یا تغییر شریک زندگی می‌تواند باعث سوءتفاهم، درگیری یا انتظارات غیرواقعی شود و به روابط آسیب برساند.
• انتخاب‌های سلامتی: باور به اینکه فرد آسیب‌پذیر نیست، به خصوص در جوانی و سلامت، منجر به رفتارهای پرخطری مانند بی‌توجهی به رژیم غذایی، ورزش یا معاینات پزشکی می‌شود.
• استارت‌آپ‌ها و تصمیمات تجاری شکست‌خورده: کارآفرینان اغلب احتمال موفقیت را بیش از حد تخمین می‌زنند که منجر به نرخ بالای شکست استارت‌آپ‌ها می‌شود. مدیران عامل بیش از حد مطمئن ممکن است تصمیمات پرخطری مانند دنبال کردن ادغام‌های غیرعاقلانه یا راه‌اندازی محصولات با آزمایش ضعیف بگیرند.
• فجایع در محیط‌های پرخطر: فاجعه کوه اورست در سال ۱۹۹۶ تا حدودی ناشی از کوهنوردان بیش از حد مطمئن بود که مهلت‌های ایمنی را نادیده می‌گرفتند و عواقب مرگباری به همراه داشت.
• اشتباهات و فرسودگی شغلی در محل کار: کارمندان یا مدیران ممکن است به دلیل بیش از حد تخمین زدن مهارت‌های خود، کار بیشتری از آنچه می‌توانند انجام دهند، بر عهده بگیرند که منجر به خطا، استرس و فرسودگی شغلی می‌شود.
• انتشار اطلاعات نادرست: افراد بیش از حد مطمئن ممکن است ادعا کنند که از حقایق نادرست یا وجود ندارند، آگاه هستند و نظریه‌های توطئه را گسترش می‌دهند و گفتمان عمومی را تضعیف می‌کنند.
• نادیده گرفتن بازخورد: اعتماد به نفس بیش از حد می‌تواند باعث شود افراد بازخوردها یا هشدارهای مهم را رد کنند و منجر به اشتباهات مکرر و از دست دادن فرصت‌های یادگیری شود(منبع)(منبع).

منبع : اثر بیش‌اعتمادی در روان‌شناسی: تعریف و راه‌های مدیریت آن