اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی، استفاده و تمرکز وسواس‌گونه بر وب‌سایت‌ها و برنامه‌های رسانه‌های اجتماعی است، حتی اگر این استفاده عواقب منفی مانند مشکلات ارتباطی، اضطراب و عزت نفس پایین را به همراه داشته باشد(منبع).

چگونه شبکه‌های اجتماعی مغز ما را فریب می‌دهند و باعث اعتیاد می‌شوند؟

مغز ما در درجه اول از طریق آزادسازی دوپامین، یک انتقال‌دهنده عصبی مرتبط با لذت، پاداش و انگیزه، به رسانه‌های اجتماعی معتاد می‌شود. وقتی فردی بازخورد اجتماعی مثبتی در رسانه‌های اجتماعی دریافت می‌کند، مانند لایک، کامنت یا اشتراک‌گذاری، مغز افزایش دوپامین را تجربه می‌کند که مسیرهای پاداش مغز را فعال کرده و احساس لذت ایجاد می‌کند.

 این تقویت مثبت، رفتار تکراری را تشویق می‌کند و باعث می‌شود کاربران به دنبال اعتبار اجتماعی بیشتری باشند و منجر به چک کردن اجباری پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی می‌شود. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی با استفاده از ویژگی‌هایی مانند پیمایش نامحدود، اعلان‌ها و فیدهای شخصی‌سازی‌شده که پاداش‌های غیرقابل پیش‌بینی ارائه می‌دهند، از این امر سوءاستفاده می‌کنند. 

این غیرقابل پیش‌بینی بودن، از طریق سیستم خطای پیش‌بینی پاداش مغز، مشابه قمار، باعث آزادسازی دوپامین بیشتری می‌شود که این عادت را تقویت کرده و ترک آن را دشوار می‌کند. علاوه بر این، مراکز پاداش مغز به ویژه زمانی فعال می‌شوند که افراد در مورد خود صحبت می‌کنند، که رسانه‌های اجتماعی با ترویج خودافشاگری و اشتراک‌گذاری آن را تشویق می‌کنند. این رفتار منجر به آزادسازی بیشتر دوپامین می‌شود و عادت را بیشتر تقویت می‌کند.

با گذشت زمان، استفاده بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند باعث تغییراتی در نواحی مغز درگیر در تنظیم احساسات، کنترل تکانه‌ها و تصمیم‌گیری، مانند قشر کمربندی قدامی و قشر جلوی مغز شود. این تغییرات، خودتنظیمی را مختل کرده و حساسیت به اعتیاد را افزایش می‌دهد(منبع)(منبع). 

کار با فضای مجازی باعث افسردگی می شود | اعتیاد به اینترنت

تقاضاهای مداوم برای توجه از سوی رسانه‌های اجتماعی همچنین توانایی مغز در تمرکز و فیلتر کردن اطلاعات نامربوط را کاهش می‌دهد و به اضافه بار شناختی و کاهش عملکرد شناختی کمک می‌کند. به طور کلی، اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی به این دلیل ایجاد می‌شود که سیستم پاداش مغز که توسط دوپامین هدایت می‌شود، توسط پاداش‌های اجتماعی فوری و غیرقابل پیش‌بینی ارائه شده توسط این پلتفرم‌ها ربوده می‌شود و منجر به استفاده اجباری و تغییراتی در عملکرد مغز می‌شود که با وجود پیامدهای منفی، ترک آن را دشوار می‌کند(منبع)(منبع)(منبع)(منبع).

 علائم و نشانه‌های پنهان اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی که نباید نادیده بگیرید

علائم اعتیاد به شبکه‌های مجازی (رسانه‌های اجتماعی) شامل طیف وسیعی از علائم رفتاری، عاطفی و جسمی است که نشان دهنده استفاده اجباری از آنها و تداخل آن با زندگی روزمره است. علائم کلیدی عبارتند از: 

• صرف زمان بیش از حد در رسانه‌های اجتماعی: ساعت‌ها صرف اسکرول کردن، ارسال پست یا فعالیت آنلاین، اغلب غفلت از مسئولیت‌ها و سایر فعالیت‌ها. 
• مشغله ذهنی: فکر کردن مداوم به رسانه‌های اجتماعی، برنامه‌ریزی پست‌ها یا احساس نیاز به بررسی مکرر اعلان‌ها.

• علائم ترک: احساس اضطراب، تحریک‌پذیری، بی‌قراری یا استرس در هنگام عدم دسترسی به رسانه‌های اجتماعی یا زمانی که اینترنت کند یا در دسترس نیست.

•  غفلت از روابط و فعالیت‌های آفلاین: ترجیح تعاملات آنلاین به ارتباطات حضوری، کناره‌گیری از رویدادهای اجتماعی و از دست دادن علاقه به سرگرمی‌ها یا فعالیت‌های بدنی.
• تأثیر بر مسئولیت‌ها: کاهش عملکرد در محل کار، مدرسه یا خانه به دلیل حواس‌پرتی یا صرف زمان در رسانه‌هایاجتماعی(منبع)(منبع). 
• تغییرات خلقی: تجربه تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی یا اضطراب مربوط به استفاده یا عدم استفاده از رسانه‌های اجتماعی(منبع). 

• نیاز به تأیید: احساس بد یا اضطراب هنگام عدم دریافت لایک، کامنت یا تأیید اجتماعی، که منجر به اشتراک‌گذاری اجباری و بررسی بازخورد می‌شود. 

طرحواره جلب توجه و پذیرش جویی چیست؟

• علائم جسمی: تجربه سردرد، خستگی چشم، درد کمر یا گردن یا آسیب‌های مکرر ناشی از استفاده طولانی مدت از صفحه نمایش. 
• ترس از دست دادن (FOMO): اضطراب در مورد از دست دادن به‌روزرسانی‌ها یا رویدادهای مهم در صورت عدم اتصال مداوم(منبع)(منبع). 
• رفتارهای پرخطر: استفاده از رسانه‌های اجتماعی در موقعیت‌های ناامن، مانند هنگام رانندگی یا پیاده‌روی، که نشان‌دهنده استفاده اجباری با وجود خطرات است(منبع). 

این علائم در مجموع نشان‌دهنده یک الگوی اعتیاد رفتاری هستند که در آن استفاده از رسانه‌های اجتماعی به یک اجبار تبدیل می‌شود، در عملکرد روزانه اختلال ایجاد می‌کند و باعث پریشانی روانی می‌شود(منبع)(منبع).

روش‌های علمی و کاربردی برای درمان وابستگی به شبکه‌های مجازی و بازگشت به زندگی واقعی

درمان اعتیاد به شبکه‌های مجازی (رسانه‌های اجتماعی) شامل ترکیبی از رویکردهای درمانی، اصلاح رفتاری و مداخلات عملی با هدف کاهش استفاده اجباری و بازیابی عادات سالم است. رویکردهای کلیدی شامل: 

• درمان درمان شناختی رفتاری (CBT): این یکی از موثرترین درمان‌ها است. CBT به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتارهای ناسالم مرتبط با استفاده از رسانه‌های اجتماعی را شناسایی و تغییر دهند، توانایی آنها را در مقاومت در برابر وسوسه‌ها بهبود بخشند و مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم‌تری را ایجاد کنند. 

درمان شناختی رفتاری(CBT) چیست؟

• درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT): مشابه CBT اما با تأکید بر ذهن آگاهی، DBT به بیماران کمک می‌کند تا از محرک‌ها و پاسخ‌های خود آگاه باشند، تنظیم عاطفی را بهبود بخشند و استفاده اجباری از رسانه‌های اجتماعی را کاهش دهند. این روش اغلب شامل گروه درمانی و جلسات درمانی منظم با درمانگر است. 

• مصاحبه انگیزشی (MI): این روش مشاوره به افراد کمک می‌کند تا دوگانگی در مورد استفاده از رسانه‌های اجتماعی خود را حل کنند و انگیزه درونی برای تغییر پیدا کنند. این روش همدلانه و عملی است و بر دلایل شخصی برای تغییر تمرکز دارد. 

• درمان گروهی: حمایت همسالان، اعتبارسنجی، پاسخگویی و تجربیات مشترک را فراهم می‌کند که می‌تواند به ویژه برای نوجوانان و جوانان که با اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند، مفید باشد. 

• خانواده درمانی: مشارکت اعضای خانواده می‌تواند درک و حمایت را بهبود بخشد و به اجرای عادات سالم‌تر رسانه‌های اجتماعی در سراسر خانه کمک کند(منبع).
• ابزارهای مسدودکننده برنامه‌ها: استفاده از برنامه‌هایی مانند Freedom یا AppBlock برای محدود کردن دسترسی به رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش استفاده و ترک عادات وسواسی کمک کند. 
•  تکنیک‌های ذهن آگاهی و خودتنظیمی: آموزش ذهن آگاهی به افزایش آگاهی از تمایلات وسواسی کمک می‌کند و تصمیم‌گیری متفکرانه در مورد استفاده از رسانه‌های اجتماعی را ترویج می‌دهد. تعیین محدودیت‌های خاص و زمان‌های آفلاین تعیین‌شده، از استفاده متعادل پشتیبانی می‌کند. 
• برنامه‌های آموزشی: افزایش آگاهی در مورد خطرات و پیامدهای استفاده بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند افراد، به ویژه نوجوانان، را قادر سازد تا رفتارهای مشکل‌ساز را تشخیص دهند و به موقع درخواست کمک کنند(منبع). 

خلاصه درمان مؤثر اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی، درمان‌های مبتنی بر شواهد مانند CBT و DBT، حمایت انگیزشی، مشارکت همسالان و خانواده، ابزارهای دیجیتال کاربردی را ترکیب می‌کند. متناسب‌سازی رویکرد با نیازهای فردی و حفظ انگیزه برای تغییر برای بهبودی موفقیت‌آمیز حیاتی است(منبع)(منبع)(منبع).

منبع : اعتیاد به شبکه های اجتماعی: چگونه مغز ما به لایک ها معتاد می شود؟