خاطره‌ی کاذب، تجربه‌ی ذهنی به یاد آوردن رویدادی است که هرگز رخ نداده یا به شکلی متفاوت از آنچه ما به یاد می‌آوریم، رخ داده است. این خاطرات می‌توانند به همان اندازه که خاطرات دقیق و از نظر احساسی واقعی به نظر می‌رسند، دقیق و واقعی به نظر برسند، که همین امر زیر سوال بردن آنها را دشوار می‌کند.

محققان معتقدند که خاطرات کاذب زمانی شکل می‌گیرند که مغز از تخیل، تلقین و دانش قبلی برای ساختن نسخه‌ای از گذشته استفاده می‌کند که از نظر درونی سازگار به نظر می‌رسد، حتی اگر با واقعیت همسو نباشد(منبع).

چرا چیزهایی را به یاد می آوریم که هرگز رخ نداده اند؟

ما چیزهایی را به یاد می‌آوریم که هرگز اتفاق نیفتاده‌اند، به دلیل اثر حافظه کاذب، که یک پدیده روانشناختی است که در آن مغز خاطراتی از وقایعی را ایجاد می‌کند که در واقع رخ نداده‌اند یا خاطرات وقایع واقعی را تحریف می‌کند. این اثر به این دلیل اتفاق می‌افتد که حافظه یک ضبط کامل نیست، بلکه یک فرآیند بازسازی است که می‌تواند تحت تأثیر عوامل زیادی قرار گیرد.

دلایل اصلی اثر حافظه کاذب عبارتند از:

اثر اطلاعات نادرست: قرار گرفتن در معرض اطلاعات گمراه‌کننده پس از یک رویداد می‌تواند خاطراتی را که هرگز اتفاق نیفتاده‌اند تغییر دهد یا در ذهن جای دهد.
پیشنهاد و سوالات هدایت‌کننده: پیشنهادهای خارجی یا سوالات مکرر می‌توانند جزئیات نادرستی را در حافظه جای دهند و باعث شوند افراد باور کنند که رویداد پیشنهادی رخ داده است.
تورم تخیل: تصور واضح یک رویداد می‌تواند باعث شود مغز سناریوهای تصور شده را با خاطرات واقعی اشتباه بگیرد.
سردرگمی منبع: دشواری در تشخیص بین خاطرات، رویاها، داستان‌های شنیده‌شده یا رویدادهای خیالی می‌تواند منجر به خاطرات کاذب شود.
سوگیری‌ها و طرحواره‌های شناختی: چارچوب‌ها و سوگیری‌های ذهنی مغز، نحوه بازسازی خاطرات را برای تطبیق با انتظارات یا باورها شکل می‌دهند.
درگیری عاطفی و استرس: استرس و حالات عاطفی می‌توانند بر نحوه رمزگذاری و بازیابی خاطرات تأثیر بگذارند و حساسیت به تحریف را افزایش دهند.
فرآیندهای عصبی: مناطقی از مغز مانند هیپوکامپ، قشر جلوی مغز و سایر نواحی در اتصال و پردازش حافظه نقش دارند. نقص یا تغییر در این نواحی می‌تواند منجر به خاطرات کاذب شود(منبع)(منبع)(منبع).

اثر فلش‌بالپ؛ چرا خاطرات شوکه‌کننده ماندگارند؟

در اصل، اثر حافظه کاذب به این دلیل ایجاد می‌شود که خاطرات از طریق فرآیندهای تفسیری و بازسازی مغز ذخیره و بازیابی می‌شوند که همیشه دقیق نیستند و عوامل خارجی یا داخلی می‌توانند آنها را به یادآوری رویدادهایی که هرگز رخ نداده‌اند یا به خاطر سپردن نادرست اما با اطمینان آنها، تحریف کنند(منبع)(منبع)(منبع).

خاطرات ساختگی مشهور

برخی از موارد معروف حافظه کاذب ناشی از اثر حافظه کاذب عبارتند از:

مورد حافظه کاذب رامونا: هالی رامونا، که تحت درمان برای پرخوری عصبی و افسردگی بود، توسط درمانگران به این باور رسید که توسط پدرش مورد آزار جنسی قرار گرفته است. این خاطرات از طریق تکنیک‌های درمانی تلقینی، از جمله استفاده از سدیم آمیتال (به اصطلاح “سرم حقیقت”) در او کاشته شد. این منجر به اتهامات، فروپاشی خانواده و یک دعوی حقوقی مهم علیه درمانگران به دلیل کاشت خاطرات کاذب شد.
مورد ماکسین بری: بری توسط درمانگر و مادرش تحت فشار قرار گرفت تا خاطرات سوءاستفاده جنسی توسط پدرش را بازیابی کند. تحت این فشار، او خاطرات کاذبی را در خود پرورش داد که منجر به بستری شدن در بیمارستان روانپزشکی و اقدامات پزشکی برگشت‌ناپذیر شد. بعداً، او متوجه شد که خاطراتش کاذب هستند و به دلیل قصور از او شکایت شد.
آزمایش “گمشده در مرکز خرید”: یک تکنیک تجربی که در آن به شرکت‌کنندگان بارها گفته شد که در کودکی در یک مرکز خرید گم شده‌اند، که بسیاری در نهایت آن را به عنوان رویدادهای واقعی به یاد آوردند، در حالی که هرگز اتفاق نیفتاده بود. این آزمایش نشان داد که چگونه تلقین می‌تواند خاطرات کاذب واضحی ایجاد کند.
مطالعه تصادف ماشین لافتوس و پالمر: از شرکت‌کنندگانی که فیلمی از یک تصادف ماشین را تماشا می‌کردند، سوالاتی با افعال مختلف پرسیده شد (“ضربه” در مقابل “له شدن”). کسانی که از آنها با افعال قوی‌تر سوال پرسیده شده بود، احتمال بیشتری داشت که جزئیاتی مانند شیشه شکسته‌ای که هرگز وجود نداشت را به اشتباه به خاطر بیاورند، که نشان می‌دهد چگونه حافظه می‌تواند با سوالات جهت‌دار تحریف شود.
اثر ماندلا: یک پدیده حافظه کاذب جمعی که در آن گروه‌هایی از مردم حقایق یا رویدادهای رایج را اشتباه به یاد می‌آورند، مانند باور به اینکه نلسون ماندلا در دهه ۱۹۸۰ در زندان درگذشته است، در حالی که او در واقع در سال ۲۰۱۳ درگذشته است. این نشان می‌دهد که چگونه خاطرات کاذب می‌توانند به طور گسترده در جامعه به اشتراک گذاشته شوند.

منبع : اثر اشتباه حافظه؛ علت خطاهای ذهن و یادآوری غلط